Plany filmowe co to? Rodzaje planów filmowych

Plan filmowy to podstawowe narzędzie pracy w każdej produkcji filmowej, które pozwala odpowiednio budować narrację wizualną, oddziaływać na emocje widza i kierować jego uwagą.

Rozumienie specyfiki różnych planów filmowych i tego, jak działają w kontekście innych elementów filmowych, stanowi fundament pracy zarówno dla reżysera, operatora kamery, jak i każdego twórcy obrazu.

W tym artykule przyjrzymy się szczegółowo, czym jest plan filmowy, jakie są jego różnice względem planu zdjęciowego oraz jakie rodzaje planów filmowych wyróżniamy, wraz z ich charakterystyką.

Co to jest plan filmowy?

Plan filmowy to sposób, w jaki kadrujemy obiekt lub postać w stosunku do otoczenia, czyli określenie, jak duży fragment sceny ma być widoczny na ekranie. Oznacza to, że plan filmowy jest jednym z kluczowych narzędzi filmowych pozwalających na tworzenie spójnych wizualnie ujęć oraz komunikowanie konkretnego znaczenia czy emocji.

Plan filmowy wpływa na odbiór sceny przez widza – inne wrażenie uzyskamy, stosując plan daleki, który pokaże szerszy kontekst miejsca, a inne, gdy użyjemy zbliżenia, które skupi uwagę na szczegółach, jak mimika postaci lub detal przedmiotu.

Umiejętność odpowiedniego kadrowania ma ogromne znaczenie nie tylko dla estetyki filmu, ale też dla narracji. Różne plany pomagają budować napięcie, wprowadzać w atmosferę, tworzyć określony nastrój, a także kształtować psychologię postaci.

Każdy rodzaj planu może mieć inny efekt na widza, dlatego znajomość ich specyfiki jest niezbędna dla skutecznej komunikacji wizualnej.

Plan filmowy a plan zdjęciowy

W terminologii filmowej istnieje wyraźne rozróżnienie między planem filmowym a planem zdjęciowym. Choć oba te terminy są niekiedy używane zamiennie, w rzeczywistości odnoszą się do różnych aspektów produkcji.

1. Plan filmowy – to kompozycja kadru, a więc określenie, jaka część obiektu, postaci czy sceny będzie widoczna w kadrze, np. plan bliski czy plan ogólny. Dotyczy wizualnego zakresu, jaki ma być ujęty przez kamerę.
2. Plan zdjęciowy – to z kolei organizacja pracy na planie, obejmująca wszystkie działania niezbędne do zarejestrowania ujęć, w tym ustawienie scenografii, światła, przygotowanie sprzętu i odpowiednie rozmieszczenie ekipy filmowej. Plan zdjęciowy jest harmonogramem pracy, który dokładnie określa, jakie sceny będą realizowane, w jakiej kolejności oraz z jakimi technicznymi szczegółami.

W skrócie plan filmowy odnosi się do decyzji o kadrowaniu sceny, natomiast plan zdjęciowy jest harmonogramem organizacyjnym pracy na planie filmowym. Oba plany są ze sobą nierozerwalnie powiązane i razem tworzą pełny obraz pracy nad filmem, gdzie kreatywność musi być odpowiednio zorganizowana.

Rodzaje planów filmowych

Różne rodzaje planów filmowych mają swoje określone zastosowania, a wybór odpowiedniego planu jest często podyktowany zarówno kontekstem sceny, jak i zamiarem artystycznym. Poniżej przedstawiamy najważniejsze rodzaje planów filmowych, ich cechy i zastosowanie:

• Plan daleki (totalny)
• Plan ogólny
• Plan amerykański
• Plan średni
• Półzbliżenie
• Zbliżenie
• Detal
• Makrodetal

Plan daleki (totalny)

Plan daleki ukazuje szeroki kontekst przestrzenny, obejmując duży fragment otoczenia – np. krajobraz, miasto czy całe wnętrze pomieszczenia. Zwykle stosowany jest, aby wprowadzić widza w miejsce akcji lub nadać scenie epickiego wymiaru. Świetnie sprawdza się, gdy chcemy pokazać miejsce, w którym rozgrywa się fabuła, i zasugerować atmosferę danej lokacji.

Plan ogólny

Plan ogólny koncentruje się na postaci lub grupie osób wraz z otoczeniem, ale z mniejszym oddaleniem niż plan daleki. Pozwala widzowi zobaczyć całą postać w kontekście sceny, a także elementy przestrzeni, które mają znaczenie dla rozwoju akcji. Stosowany jest często na początku scen, aby zapoznać widza z układem przestrzennym bohaterów.

Plan amerykański

Plan amerykański (nazywany także „westernowym”) pokazuje postać od kolan w górę, co pozwala na widoczność wyrazu twarzy, a jednocześnie pozostawia pewną część otoczenia. Jest często stosowany w scenach dialogowych, gdzie widoczna jest cała sylwetka, lecz kadr skupia się bardziej na mowie ciała i interakcjach między postaciami.

Plan średni

Plan średni obejmuje postać od pasa w górę, co sprawia, że jest bardziej intymny niż plan amerykański. W tym planie widoczne są gesty, mimika i emocje, ale nadal widoczna jest część otoczenia. Plan średni jest często stosowany w rozmowach między bohaterami i jest jednym z najczęściej używanych w filmie.

Półzbliżenie

Plan bliski (tzw. półzbliżenie) kadruje postać od ramion w górę, eksponując wyraz twarzy i emocje bohatera. Ten plan pozwala widzowi zbliżyć się do postaci, dzięki czemu lepiej odbiera on emocje i subtelności mimiki. Wykorzystuje się go często w scenach emocjonalnych lub w celu nadania dramatyzmu.

Zbliżenie

Zbliżenie obejmuje twarz bohatera, pozwalając uchwycić drobne szczegóły, jak spojrzenie czy wyraz ust. Jest to bardzo intymny plan, który nadaje znaczenie wyrazowi twarzy i emocjom. Zbliżenie może także obejmować obiekt, który jest istotny dla akcji, np. detal przedmiotu, na którym zależy postaci.

Detal

Plan detalu pokazuje konkretny fragment przedmiotu, postaci lub inny szczegół, który ma znaczenie dla danej sceny, np. rękę trzymającą pióro lub zamknięte drzwi. Detal skupia uwagę widza na konkretnej rzeczy lub geście i pozwala nadać tej rzeczy duże znaczenie.

Makrodetal

Makrodetal to ekstremalne zbliżenie na bardzo mały fragment obiektu lub twarzy, np. na oko, dłoń lub drobny przedmiot. Jest często wykorzystywany, aby podkreślić emocje lub przywiązać widza do symbolicznego znaczenia danej rzeczy. Taki kadr przyciąga uwagę widza do detalu, który mógłby umknąć w szerszym planie.

Podsumowanie

Znajomość i umiejętność wykorzystania różnych planów filmowych to klucz do efektywnego opowiadania historii i wywoływania pożądanych emocji w widzu. Każdy z planów ma swoje specyficzne zastosowanie, dzięki któremu narracja filmowa staje się bardziej zróżnicowana, a każda scena – bardziej wyrazista i angażująca.

Skrupulatne wybieranie odpowiedniego planu filmowego do np. produkcji filmów reklamowych. Ma bardzo duże znaczenie w kontekście powodzenia kampanii reklamowej.